آتوپارت،شهربان هخامنشی ماد کوچک

مادها که نخستین سلسله ایرانی را در این سرزمین پایه‌گذاری کردند،در پیشبرد سلسله‌های دیگر ایرانی نیز نقشی فعال داشتند.از جمله در اداره‌ی ایران هخامنشی آنان همواره در کنار پارسی‌ها بودند و در مدارک دوره‌ی هخامنشی از آنان همچون مقامات برجسته‌ی کشوری و لشکری یاد شده است.پس از برافتادن دولت هخامنشی به دست اسکندر مقدونی،پیش از آن که اشکانیان پارتی در برابر مقدونیان و سلوکیان به جنبش درآیند،نخست آتوپارت‌های مادی در برابر بیگانگان به پا خاستند.آتوپارت،شهربان پیشین شاهنشاهی هخامنشی که در سپاه داریوش سوم با لشکر اسکندر جنگیده بود،پس از شکست داریوش،از ورود اسکندر و جانشینان او به شمال‌غرب ماد یا ماد کوچک که به نان او،ماد آتورپاتکان خوانده شد جلوگیری کرد.آتوپارت و جانشینان‌اش،روزگاری دراز در آن سرزمین آیین مزدایی و ایرانیانی را که به این دیار می‌آمدند در پناه گرفتند و آن‌گاه که اشکانیان در پی مبارزه با سلوکیان به این سامان رسیدند،به جنبش آنان پیوستند. واژه‌های کلیدی:آتروپات،آتورپات،آدرباد،هخامنشی،مادها. دیباچه مادی‌ها که نخستین سلسله ایرانی را در ایران برپا کرده بودند،نه تنها درپی‌ریزی دومین سلسله ایرانی (هخامنشی) نیز نقشی برجسته داشتند،بلکه در پیشبرد و اداره‌ی آن نیز پیشگام بودند. کوروش دوم (599تا530پ.م)،پایه‌گذار شهریاری هخامنشی خود از سوی پدر پارسی و از سوی مادر (ماندانا،دختر ایشتوویگو پادشاه ماد) مادی بود و هم از روزگار او به بعد مادی‌های بسیاری در اداره‌ی شاهنشاهی هخامنشی به کار گماشته شدند.مادی‌ها از جنگاوران عمده ی سپاه جاویدان هخامنشی بودند و به طور معمول در همه‌ی لشکرکشی‌های هخامنشیان شرکت داشتند.آنان همراه پارسی‌ها و سکایی‌ها،معتمدترین جنگاوران شاهنشاهی بودند و همواره سخت‌ترین نبردها را با دشمنان داشتند.ملل باستانی جهان آن روز،چون یونانی‌‌‌‌‌‌‌ها،مصری‌ها و دیگران،دولت هخامنشی را ادامه‌ی دولت مادها می‌دانستند و از جنگ های ایران و یونان به نام جنگ‌های مادی یاد می‌کردند وحتی پارسیان را مادی می‌خواندند.در مدارک هخامنشی و یونانی،از نام‌های مادی بسیاری از مقامات برجسته دولتی تا پایان دوره‌ی هخامنشی یاد شده است(همچون هاپارگ،گبریاس،داتیس،تخمه‌سپاده و. . . . .؛نک:دیاکونوف،404،1956؛درباره کاربرد نام ماد برای هخامنشیان،نک:1994،Tuplin؛171-161:1960،Godley.cf.206،130-123.I،Herodotus 235-156؛درباره کاربرد نام ماد در کتیبه‌های هخامنشی،نک:1953:202،Kent). هرچند پژوهش‌های نو اغلب بر اهمیت مادها همچون نخستین پایه‌گذاران دولت در ایران پای فشرده‌اند و گاه از نقش آنان در دوره هخامنشی نیز یاد می‌کنند،ولی غالبا از نقش و سهم واقعی آنان در تاریخ دوره‌های بعد ایران گفتگو نمی‌کنند.در این مقاله نشان داده خواهد شد که همان گونه که مادها در سده هشتم پ.م نخستین ایرانیانی بودند که بر آشوریان شوریده و خود را.